Η γυναικεία φορεσιά

Η γυναικεία ενδυμασία πρέπει να πούμε ότι φορέθηκε μέχρι και τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 ιδιαίτερα στα χωριά του Πόντου, ενώ στις μεγάλες πόλεις από τις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει να επηρεάζεται από το ευρωπαϊκό είδος ντυσίματος.

Το όνομά της το πήρε από το τυπικό ρούχο, το φόρεμα της γυναίκας τη ΖΟΥΠΟΥΝΑ ή ΖΥΠΟΥΝΑ, η οποία έδωσε και το όνομα της σ’ ολόκληρη την ενδυμασία. ‘Έτσι την βρίσκουμε με τ’ όνομα ‘’ΤΑ ΖΟΥΠΟΥΝΑΣ’’

„ΤΑ ΖΟΥΠΟΥΝΑΣ“ στο σύνολο τους ήταν σ’ όλες τις περιοχές του Πόντου ενιαίας μορφής, οι διαφορές υπήρχαν σε λεπτομέρειες οι οποίες χαρακτήριζαν και την τοποθεσία καταγωγής π.χ. βλέποντας κεντήματα ή το κούμπωμα Ζουπούνας ή τα σκισίματα της.

Υπάρχουν βέβαια φωτογραφίες σε λευκώματα, όπως και ορισμένα δείγματα στολών στο εθνικό μουσείο, αλλά όχι αρκετά για να περιγράψουμε με ακρίβεια τη στολή της κάθε περιοχής. ‘Έτσι έχουμε πληροφορίες ια τις φορεσιές της Τραπεζούντας, Ματσούκας, Κερασούντας, Σάντας, Σαμψούντας, αλλά μας λείπουν από τις τόσες άλλες περιοχές.

Η ΖΟΥΠΟΥΝΑ η ΖΥΠΟΥΝΑ, το φόρεμα, ένα ρούχο εξαιρετικής ποιότητας ολομέταξο, του οποίου  το ύφασμα λέγεται ότι το έφεραν μάλλον από την Ινδία, κατά συνήθεια ριγέ μέχρι σχεδόν τον αστράγαλο και σχίσιματα μέχρι επάνω, κοντά στο τέλος του ποδιού.

Τα σχισίματα ήταν κατά περιοχές αλλού τρία και αλλού τέσσερα. Έτσι για παράδειγμα έχουμε τέσσερα σχισίματα στην Ζουπούνας της Ματσούκας και Τραπεζούντας και τρία στης Κερασούντας ένα μπροστά και δύο στα πλάγια.

Το κούμπωμα γινόταν μπροστά με 10-15 υφαντά κουμπιά που έκλειναν το άνοιγμα που έφτανε μέχρι τον αφαλό. Βαθύ άνοιγμα του λαιμού συνήθως στρογγυλό. Το κούμπωμα του φορέματος διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Τα ίδια κουμπιά συναντάμε στο γύρισμα τοθ μανικιού. Τα χρώματα που προτιμούνταν ήταν έντονα όπως μουσταρδί, πορτοκαλί ή το μουσταρδί με σκούρες καφέ ή μαύρες ραβδώσεις κ.ο.κ.

Το ΚΑΜΙΣ, συνήθως άσπρο, υφαντό πουκάμισο άλλοτε με γιακά, άλλοτε χωρίς ιδιαίτερες διακοσμήσεις.

Το ΣΠΑΛΕΡ ή ΣΠΑΡΕΛΟΠΟΝ για το οποίο έχουν γραφεί τόσα τραγούδια.

Ήταν ο αυτού καθεαυτού στηθόδεσμος της νέας γυναίκας με δύο δεσίματα συνήθως ένα πίσω από τον λαιμό κι ένα πίσω από την πλάτη. Το δέσιμο ήταν σφιχτό έτσι ώστε να πατάει το στήθος της γυναίκας για να μην φαίνεται πολύ έντονα και ελκυστικά.

Το διακοσμούσαν με πλεχτές δαντέλες που έβγαιναν από τον ανοιχτό λαιμό της Ζουπούνας. Το χρώμα συνήθως άσπρο ή μπέζ.

Το ΣΑΛΒΑΡ ή ΣΑΛΒΑΡΙΝ μακρύ και πολύ φαρδύ παντελόνι από γυαλιστερό και ευχάριστο για το σώμα ύφασμα, έτσι ώστε να επιτρέπει όλες τις κινήσεις του σώματος χωρίς  ν’ αφήνει να διακρίνονται οι γραμμές του γυναικείου κορμιού. Λέγεται ότι κατ’ακρίβεια γινόταν από 8 πήχες ύφασμα.

ΤΡΑΠΟΛΟΖ, υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο1,5 μέτρα που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την Ζουπούνα. Συχνά συναντάμε το μεταξωτό υφαντό. Φοριόταν συνήθως την καλοκαιρινή περίοδο.

ΛΑΧΩΡ ή ΛΑΧΩΡΙΝ ,σε αντικατάσταση του τραπολόζ φοριόταν το ΛΑΧΩΡ βαρύ μάλλινο ύφασμα φερμένο από τη ΛΑΧΩΡΗ της Ινδίας που φοριόταν συνήθως το χειμώνα. Ο τρόπος που φοριόταν το Τραπολόζ και το Λαχωρ διαφέρει από περιοχή. Άλλοτε η μύτη του τριγώνου καταλήγει με μια χοντρή φούντα πίσω κι άλλοτε με πολλές γούνες ή κρόσσια στα δίπλα.

Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΓΙΛΕΚ ,κοντό γιλέκο από τσόχα ή βελούδο στολισμένο με κεντήματα της εκάστοτε περιοχής.

Η ΚΑΤΙΦΕ ή ΧΡΥΣΟΝ ΚΑΤΙΦΕ, ακριβό και πλούσιο ρούχο που φοριόταν απαραίτητα πάνω από την Ζουπούνα, πλεγμένο από βαρύ βελούδινο ύφασμα με κεντήματα της περιοχής γύρω στην λεμόκοψη, στη πλάτη ή κάτω από τις μασχάλες και στο τέλος του μανικιού που ανέβαιναν μέχρι τον αγκώνα. Τα κεντήματα της κάθε περιοχής διέφεραν και στο σχήμα και στο μέρος που τοποθετούνταν πάνω στην Κατιφέ. Συνήθως χρησιμοποιούσαν κλωστή με περιεχόμενο γνήσιου χρυσαφιού και ήταν η περηφάνια της κάθε κοπέλας το πόσο εξαιρετικά είχε η ίδια της κεντήσει την Κατιφέ.

Η ΦΟΤΑ, ένα ανθεκτικό υφαντό ύφασμα που φορούσαν συνήθως οι γεροντοκόρες γυναίκες ή μάνες που μεγάλωναν μωρά και χρησιμοποιούταν σαν είδος ποδιάς.

Το ΠΙΣΤΑΜΠΑΛΙΝ ή ΠΙΣΤΑΜΠΑΛ ,ένα χοντρό ανθεκτικό ύφασμα προχειρότερο από την ΦΟΤΑ που φοριόταν ως ποδιά για τις καθημερινές δουλειές του σπιτιού και του αγρού. Και τα δύο ήταν μακριά όσο η Ζουπούνα και συνήθως ριφέ και βαμβακερό.

Η επένδυση των ποδιών.

Τα ΟΡΤΑΡΙΑ ,ένα είδος χοντρής κάλτσας συνήθως για τον χειμώνα.

Τα ΓΕΜΕΝΙΑ ή ΠΟΣΤΑΛΙΑ, υποδήματα χαμηλά ανοιχτά από το πίσω μέρος με χαμηλό τακούνι.

Τα ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ, χοντρά κλειστά παπούτσια.

Τα ΜΕΣΤΙΑ ή ΛΑΜΨΙΑ, είδος παντόφλας μέσα σε σπίτι.

Τα ΝΑΛΙΑ, είδος ξύλινων παντόφλων .

Τα ΖΟΥΛΟΥΦΑ ή ΤΖΟΥΛΟΥΦΑ, τούφες μαλλιών που στρίβονται από τους κροτάφους και περνώντας κάτω από τους λοβούς των αυτιών ενώνονται με τη μοναδική πλεξούδα που ακουμπά στη μέση.

Η ΤΑΠΛΑ ή ΤΟ ΤΕΠΕΛΙΚΙ, χαρακτηριστικό σκέπασμα του κεφαλιού της πόντιας γυναίκας ,φτιαγμένο από χοντρό δέρμα ή από χοντρό ύφασμα στολισμένο με φλουριά σε κύκλους ή έναν ασημένιο δίσκο κεντημένο.

Το ΛΕΤΖΕΚ ή ΛΕΤΖΕΚΙΝ, η μαντίλα που φοριόταν χωρίς να δένεται, στερεωμένη πάνω στην κόμμωση και περασμένη πίσω από τ’ αυτιά σκεπάζοντας λίγο την τάπλα. Το ύφασμα ήταν μετάξι, ταιριαστό σε απόχρωση με το χρώμα της Ζουπούνας και πλουμισμένο στις άκρες του με ψηλό κέντημα. Το φορούσαν συνήθως στα χωριά ενώ στις μεγάλες πόλεις όπως στην Τραπεζούντα παραλείπεται.

Τα ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ήταν απαραίτητο εξάρτημα της φορεσιάς που εκφράζανε κατά ένα μεγάλο μέρος πόσο εγκατάσταση είναι η οικογένεια της κοπέλας ή της γυναίκας.

Η ΩΡΑ, το ρολόι με την ασημένια ή χρυσή αλυσίδα που σκαλώνονταν στο πρώτο κουμπί της Ζουπούνας.

Το ΚΟΥΣΤΙΝ, κόσμημα πλουσίων γυναικών αποτελούμενο από σειρές χρυσών φλουριών τρυπημένο και περασμένο σε χρυσή αλυσίδα με ένα πεντόλιρο.

Το ΚΟΧΛΙΔ ,ασημένια ή χρυσή αλυσίδα σε σχήμα κομπολογιού τυλιγμένη μια φορά γύρω από το λαιμό, ριγμένη πλούσια πάνω στο σπαρέλι φτάνοντας σχεδόν μέχρι τον αφαλό.

Ο ΣΤΑΥΡΟΝ, χρυσός Σταυρός κρεμασμένος σε χρυσή αλυσίδα.